تعریف و نام‌های دیگر
ارتفاع زدگی نتیجه کاهش مولکول‌های اکسیژن در هر تنفس و افزایش سریع ارتفاع است—معمولاً از حدود ۲۵۰۰ متر (۸۰۰۰ پا) به بالا. از این پدیده با نام‌های AMS، و در متون دیگر با نام‌های Puna، Sooche، Acosta disease و Hypobaropathy نیز یاد می‌شود.
خلاصه سریع: در ارتفاعات، تعداد مولکول‌های اکسیژن در هر نفس کم می‌شود. صعود سریع بدون هم‌هوایی می‌تواند به تجمع مایعات در ریه (HAPE) یا مغز (HACE) منجر شود.
درجات شدت
علائم اولیه (خفیف تا متوسط)
- سردرد (شایع‌ترین نشانه)
- تهوع، بی‌اشتهایی، دل‌آشوب
- خستگی مفرط/ضعف، خواب‌آلودگی، سرگیجه
- بی‌خوابی، گزگز اندام‌ها، تنگی نفس
- تعریق سرد کف دست‌ها، پاها و پیشانی
علائم هشدار (شدید)
- سرفه‌های خشک مداوم یا خلط صورتی، تنگی نفس حتی در استراحت، تب
- سردرد مقاوم به مسکن، عدم تعادل در راه‌رفتن، افت سطح هوشیاری
اگر در ارتفاع بالای ۲۵۰۰ متر سردرد به‌همراه دست‌کم یک علامت دیگر دارید، صعود را متوقف کنید و اقدامات پیشگیرانه/درمانی را شروع نمایید.
چرا در ارتفاع بیمار می‌شویم؟ (نگاه فیزیولوژیک)
در سطح دریا، فشار جو حدود ۷۶۰ میلی‌متر جیوه و میزان اکسیژن برابر با ۲۱ درصد است.
وقتی ارتفاع افزایش پیدا می‌کند، تمرکز اکسیژن در هوا ثابت می‌ماند، اما تعداد مولکول‌های اکسیژن در هر نفس کاهش می‌یابد.
در ارتفاع حدود ۵۵۰۰ متر، بدن تنها نیمی از اکسیژن موجود در سطح دریا را دریافت می‌کند؛ به همین دلیل تنفس تندتر می‌شود، ضربان قلب بالا می‌رود و تولید گلبول‌های قرمز افزایش می‌یابد.
صعود بدون هم‌هوایی، با نشت مایعات از مویرگ‌ها به بافت‌ها، ریسک ادم ریوی/مغزی را بالا می‌برد.
ارتفاع‌ها به‌صورت رایج چنین طبقه‌بندی می‌شوند: ۲۴۰۰–۳۶۰۰ متر (بلند)، ۳۶۰۰–۵۴۰۰ متر (خیلی بلند)، بالای ۵۴۰۰ متر (بسیار خطرناک).
هم‌هوایی (پیشگیری): قواعد طلایی
- زمان تطبیق: به‌طور معمول ۱ تا ۳ روز برای هر پله ارتفاع.
- ارتفاع خواب: بالای ۳۰۰۰ متر، افزایش ارتفاع خواب در هر شب ≤ ۳۰۰ متر.
- برگشت برای خواب: اگر روزانه بیشتر صعود کردید، برای خواب به ارتفاع پایین‌تر برگردید.
- مایعات: روزانه ۴–۶ لیتر (همراه با الکترولیت در برنامه‌های طولانی).
- تغذیه: پرکالری و قابل هضم؛ پرهیز از الکل و سیگار.
- گوش‌به‌زنگ: با اولین علائم، صعود را متوقف کنید.
درمان‌های میدانی و دارویی
خفیف
- استراحت، افزایش مایعات
- مسکن‌های ساده: استامینوفن یا ایبوپروفن برای سردرد
شدید یا رو‌به‌بدترشدن
- کاهش ارتفاع: ابتدا ۳۰۰–۶۰۰ متر؛ در صورت تداوم علائم، بیشتر کاهش دهید.
- اکسیژن مکمل (در دسترس بودن).
- کیسه گاموف (شبیه‌سازی ارتفاع پایین‌تر) در شرایط عدم امکان تخلیه سریع.
داروها (با نظر پزشک)
- استازولامید: کمک به تهویه و کاهش علائم.
- دگزامتازون: کاهنده التهاب/تورم مغزی.
- نیفدیپین: برای ادم ریوی ناشی از ارتفاع.
برخی داروهای خواب‌آور و مسکن‌های خاص می‌توانند علائم را بدتر کنند؛ در ارتفاع با احتیاط مصرف کنید.
عوارض شدید: HAPE و HACE
HAPE (ادم ریوی ناشی از ارتفاع)
- سرفه‌های مداوم، خلط صورتی، تنگی نفس حتی در استراحت
- خستگی و ضعف شدید، سیانوز (آبی‌شدن لب/ناخن)
اقدام فوری: کاهش ارتفاع دست‌کم ۶۱۰ متر، اکسیژن، ارجاع پزشکی.
HACE (ادم مغزی ناشی از ارتفاع)
- سردرد شدید مقاوم، عدم تعادل در راه‌رفتن، تهوع شدید
- کاهش سطح هوشیاری، گیجی
اقدام فوری: کاهش ارتفاع ≥ ۶۱۰ متر، اکسیژن، دگزامتازون، ارجاع اضطراری.
تجهیزات پیشنهادی هیمالیا برای صعود ایمن‌تر
- بیس‌لایرهای تنفسی (CoolMax) برای مدیریت تعریق و حفظ دمای مرکزی بدن.
- کاپشن‌های ضدباد/ضدآب (Windstopper) برای شرایط متغیر و طوفان‌های ارتفاع.
- کلاه و گتر پلار برای جلوگیری از اتلاف حرارت.
- شلوارهای کوهنوردی خشک‌شونده سریع برای تحرک بالا و راحتی طولانی‌مدت.
برای مشاوره سایزبندی و ست‌کردن لایه‌ها، با تیم پشتیبانی هیمالیا در ارتباط باشید.
پرسش‌های متداول
از چه ارتفاعی باید نگران ارتفاع‌زدگی باشیم؟
از حدود ۲۵۰۰ متر به بالا، به‌ویژه با صعود سریع یا خواب در ارتفاع جدید.
چقدر زمان برای هم‌هوایی لازم است؟
بین ۱ تا ۳ روز برای هر پله ارتفاع؛ برنامه را طوری بچینید که ارتفاع خواب آرام افزایش یابد.
آیا آمادگی جسمانی بالا از ارتفاع‌زدگی جلوگیری می‌کند؟
خیر؛ حتی ورزشکاران حرفه‌ای هم با صعود سریع ممکن است دچار شوند. کلید کار، هم‌هوایی تدریجی است.
